Uşaqları narkotiklərdən necə qoruyaq?
Uşaqların narkotikin təhlükəsinə düşməsinin qarşısını almaq asan məsələ deyil. Bu, bütün tərəflərin, xüsusən də valideynlərin iştirakını tələb edir. Narkotik istifadəsi ürək xəstəliyi riskinin artması, qaraciyər və böyrəklər kimi orqanların zədələnməsi və şizofreniya kimi müxtəlif mənfi təsirlərə səbəb ola bilir.
Təkcə bu deyil, narkotiklər uşağın həyatının müxtəlif tərəflərinə, o cümlədən onların öyrənməyə və ictimailəşməyə marağını zədələyir. Uşaqların Narkomaniyaya düşməsinin qarşısını almağın müxtəlif yolları var. Əslində, uşaqlara narkotikin təhlükələri haqqında məlumat və maarifləndirmə işi erkən, daha doğrusu uşaqlar məktəbdə olarkən həyata keçirilə bilər.
Ümid edilir ki, uşaqlar narkotiklərin pis təsirlərini anlaya, bu qeyri-qanuni təhlükələrə düşmək riski azalar. Bununla belə, məktəblərdə təhsil verməkdən başqa, övladının narkotikdən uzaq durması üçün edə biləcəyimiz bir neçə yollar da var.
1. Doğru anı tapaq. Narkotiklərin uşaqlara təhlükəsini izah etmək çətin ola bilər. Buna görə də, övladlarımızi maarifləndirə bilmək üçün doğru anı seçməliyik.
Məsələn, boş vaxtlarında və ya rahat görünəndə övladlarımıza narkotiklərin təhlükələrini izah etməyə çalışaq. Adətən, bu anlarda övladlar sizə daha çox diqqət yetirəcək və dediklərinizə qulaq asacaq. Mümkünsə, biz valideynlər də narkotik hadisələri ilə bağlı xəbərləri izləyərkən narkotikin təhlükələri haqqında maarifləndirici və məlumatlı olmalıyıq. Beləliklə, ümid edək ki, bununla izah etdiklərimizi daha yaxşı başa düşə bilərlər.
2. Narkotik vasitələrin təhlükələri haqqında bilək, lazım olanları izah edək. Doğru anı tapdıqdan sonra narkotiklərin təhlükələri haqqında kifayət qədər məlumat verək. Valideynlər narkotiklərin nə olduğunu, narkotiklərin necə yayıldığını və onların sağlamlığa və həyata hansı təsirlər göstərdiklərini bilməlidilər. Övladlarımızla ikitərəfli müzakirə aparıla bilər ki, onlar da fikirlərini ifadə edə və hələ də onları çaşdıran suallar verə bilsin.
3. Müsbət dostluq və ya cəmiyyət, ətraf seçməyi öyrədək. Adətən narkotik alveri də narkomanlıq da dostluq dairəsindən düşdüyü mühitdən başlayır. Buna görə də, uşaqlarımıza pozitiv dostluqlar və ya icmalar seçməyi və axtarmağı öyrətməyimiz vacibdir ki, uşaqlar narkotiklərin və digər təhlükələrindən qaça bilsinlər. Bundan əlavə ətraflarında özlərinə, başqalarına, o cümlədən öz dostlarına narkotik təklif edərsə, cəsarətli və qətiyyətli olmağı öyrədək. Uşağınıza hər kəslə dost olmağın yaxşı olduğunu söyləyin. Ancaq bu o demək deyil ki, o, dostları tərəfindən həyata keçirilən bütün davranış formalarına əməl etməlidir. Əgər həqiqətən də pis davranan, ona mənfi təsir göstərən, hətta ona narkotik təklif edən bir dost varsa, uşağımıza mümkün qədər dostluq mühitini tərk etməsini normal söyləyək.
4 . Yaxşı vərdişləri modelləşdirək. Təhlükələri və narkotikdən uzaq durma yolları haqqında məlumat verməklə yanaşı, yaxşı davranış nümunələri də göstərməliyik. Məsələn, həkim müayinəsi olmadan mümkün qədər narkotik istifadə etməmək, siqaret çəkməmək, və spirtli içkilər qəbul etməmək. Xatırlamalıyıq ki, uşaqlar böyük təqlidçilərdir. Bizim göstərdiklərimizi onlar təqlid edə bilər. Odur ki, bundan sonra uşaqlara yaxşı davranış nümunələri verməyi vərdiş halına salaq ki, örnək alsınlar.
5. Uşağın özünə inamını inkişaf etdirək. Ümumiyyətlə, özünə inamı olan uşaqlar yaxşı olmayan bir şeyə dəvət və ya sövq olduqda, o cümlədən narkotik vasitələrdən istifadə etmək dəvəti olduqda öz münasibətini daha çox müəyyən edə bilirlər. Uşaqlara inanmaq, nailiyyət əldə edə bildikləri təqdirdə uşaqları tərifləmək və pis sözlərdən qaçmaq kimi bir neçə yolla uşaqların özünə inamını artırmağa kömək edə bilər. Valideynlər və uşaqlar arasında münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün, məsələn, hər həftə sonu ailə vaxtına vaxt ayıraq. Onları sevdiyimizi tez-tez söyləməyi unutmayaq.
6. Uşaqlara stresi düzgün idarə etməyi öyrədək. Kim deyir stressi yalnız böyüklər yaşayır? Əslində uşaqlar da stress keçirə bilərlər. Uşaqlarda stresə çox məşğul olan fəaliyyətlərdən tutmuş zorakılığa qədər bir çox şey səbəb ola bilər. Uşağımıza stressi idarə etməkdə kömək etmək üçün onları əmin edək ki, biz həmişə onların yanındayıq. Beləliklə, onlar problemlə üzləşdikdə bizə söykənməkdən və hekayələr danışmaqdan çəkinməyəcəklər. Həmçinin onlara izah edək ki, bütün problemlərin öhdəsindən gəlmək olar və narkotik istifadəsi və ya mənfi davranış problemin həlli deyil. Əksinə, narkomaniya və mənfi davranış onun yaşadığı problemləri daha da gücləndirəcək. Həmçinin uşaqlara idman etmək və hobbi kimi müsbət fəaliyyətlərlə vaxtlarını doldurmağı öyrədək. Düzgün istifadə olunan vaxt uşaqların səhv yola düşməsi və narkotik maddələrdən sui-istifadə də daxil olmaqla mənfi şeylərə düşmə riskini azalda bilər.
7. Bihuşdurucuları qəti şəkildə qadağan edək. Ailədə narkotiklərin qadağan olunduğunu qəti şəkildə söyləyin. Lazım gələrsə, bunun qarşısını almaq üçün xüsusi qaydalar hazırlayaq.
Məsələn, gecə oynamağa və ya evdən çıxmağa məhdudiyyətlər tətbiq edək. Unutmayaq, müəyyən qaydalar qurarkən ana da ata da nümunə göstərməli və bunu ardıcıl şəkildə etməlidirlər. Çünki valideynlər uşaqlar üçün örnəkdirlər və onların zehni inkişafında və həyatında çox təsirli olurlar. Övladımızı narkomaniyadan qorumaq üçün yazdığım üsullara əməl edək. Bununla belə, əgər ana və ata uşaqların narkotiklərin təhlükəsinə düşməsinin qarşısını almaq üçün ən uyğun yolu müəyyənləşdirməkdə hələ də çaşqınlıq yaşayırlarsa, düzgün istiqamət almaq üçün həkim və ya psixoloqla məsləhətləşməlisiniz.
Emil Maqalov
Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyinin sədri, Narkoekspert
